Indice alfabético
- Ramón María Aller Ulloa
- José Alonso López y Nobal
- Juan Alonso López y Nobal
- Salustio Alvarado Fernández
- Marceliano Álvarez Muñiz
- Ángeles Alvariño González
- Emilio Anadón Frutos
- Eloy Luis André
- Jesús Andreu Lázaro
- Buenaventura Andreu Morera
- José María Andrey y Sierra
- Andrés Antelo Lamas
- Rafael Areses Vidal
- Anselmo Arias Teixeiro
- Antonio Arias Teixeiro
- Pedro Alejandro Auber e Fondniare
- José María Baleato
- Ángel Baltar Cortés
- Ramón Baltar Domínguez
- Antonio Baltar Domínguez
- Manuel Baraja Fernández
- Juan Barcia Caballero
- Juan José Barcia Goyanes
- Charles Eugène Barrois
- José Luis Barros Malvar
- Tomás Batuecas Marugán
- Francisco Bellot Rodríguez
- Ricardo Bernárdez
- Fermín Bescansa Casares
- Luis Blanco Rivero
- Ramón Blanco y Pérez del Camino
- José Boado y Castro
- Baltasar Manuel Boldo Tuced
- Ignacio Bolívar y Urrutia
- Patricio Borobio Díaz
- Celia Brañas Fernández
- Gonzalo Brañas Fernández
- Antonio Brunet y Talleda
- Odón de Buen y del Cos
- Eusebio Bueno Martínez
- Manuel Cabaleiro Goás
- Ernesto Caballero y Bellido
- Rafael Cadórniga Carro
- Laureano Calderón Arana
- Fernando Calvet Prats
- Juan Bautista Camiña
- Domingo Antonio Camiña Fortes
- Jesús Carballo Taboada
- Santiago Carro García
- Roque Carús Falcón
- Antonio Casares Gil
- José Casares Gil
- Antonio Casares Rodríguez
- Fermín Casares y Bescansa
- Pedro de Castro
- Santiago Castroviejo Bolibar
- Pedro Antonio Cerviño Núñez
- Eduardo Chao Fernández
- José María Chao Rodríguez
- Aniceto Charro Arias
- Ángel Cobián Areal
- José Carlos Colmeiro Laforet
- Miguel Colmeiro y Penido
- Andrés Avelino Comerma y Batalla
- Francisco Cónsul Jove y Tineo
- José Andrés Cornide Saavedra y Folgueira
- Antonio Correa Fernández
- Pedro Couceiro Corral
- Luis Crespí Jaume
- Mariano Cubí y Soler
- José Deulofeu y Poch
- Modesto Domínguez Hervella
- Juan Donapetry Iribarnegaray
- Juan Jacobo Durán Loriga
- Armando Durán Miranda
- Mauricio Echandi Montalvo
- Antonio Eleizegui López
- Ricardo Escauriaza del Valle
- Rafael Estrada Arnaiz
- Félix Domingo Estrada Catoira
- Joaquín Ezquerra del Bayo
- Benito Jerónimo Feijoo Montenegro
- Valeriano Fernández Bacorell
- Manuel Rufo Fernández Carballido
- Elisa Fernanda Mª del Carmen Fernández de la Vega y Lombán
- Jimena Mª Francisca Emilia Fernández de la Vega y Lombán
- José Ramón Fernández de Luanco y del Riego
- Ignacio Fernández Flórez Reguera
- Cesáreo Fernández Losada
- Manuel Jacobo Fernández Mariño
- José Fernández Martínez
- Bibiano Fernández Osorio-Tafall
- Gustavo Fernández Rodríguez Bastos y Harizmendi
- Gabriel Fernández Taboada
- Domingo Fontán Rodríguez
- Ramón Fontenla Maristany
- Emilio Fraga Lago
- Francisco Freire Barreiro
- Gonzalo Gallas Novas
- Cruz Gallástegui Unamuno
- Heliodoro Gallego Armesto
- Abelardo Gallego Canel
- Fausto Garagarza y Dugiols
- Fernando Garcia Arenal
- Víctor García Ferreiro
- Antonio García Maceira
- Pío García Novoa
- Antonio García Varela
- José María García-Blanco Oyarzábal
- Eustaquio (Antonio Félix) Giannini Bentallol
- Miguel Gil Casares
- José María Gil Rey
- Francisco Giral González
- Pedro Gómez de Bedoya y Paredes
- Manuel Gómez Larrañeta
- Mariano Gómez Ulla
- Manuel Gómez-Durán Martínez
- Vicente González Canales
- Jaime González Carreró
- José González López
- José González Olivares
- Juan de Dios González Pizarro
- Joseph González Salgado
- Claudio González Zúñiga
- José Goyanes Álvarez
- José Goyanes Capdevila
- Vicente Goyanes Cedrón
- Mariano de la Paz Graells Agüera
- Albert (Albert I, Príncipe de Mónaco) Grimaldi
- Vicente Guarnerio Gómez
- Francisco Guitián Ojea
- Leopoldo Hernández Robredo
- Primitivo Hernández Sampelayo
- José María Hernansáez y Moscoso
- Enrique Hervada García-Sampedro
- Ragnar Hult
- Alexander von Humboldt
- Carlos Ibañez y Varela
- Santiago de la Iglesia Santos
- Francisco Iglesias Brage
- Luis Iglesias Iglesias
- Luis Iglesias Pardo
- Emigdio Iglesias Somoza
- Gerardo Jeremías Devesa
- Ángel Jorge Echeverri
- Jorge Juan y Santacilia
- Ángel Laborde Navarro
- Johan Martin Christian Lange
- Bernardo Lecocq Honesy
- Carlos Lemaur
- Juan Lembeye y Lartaud
- Octavio Lois Amado
- Juan Lojo Batalla
- Antonio López de Guadalupe
- Jacobo López Elizagaray
- Manuel López Enríquez
- Víctor López Seoane
- Juan López Soler
- Juan López Suárez
- Dionisio Macarte y Díaz
- Gerónimo Macho Velado
- Ramón Margalef López
- Tomás Mariño Pardo
- Juan Martín Sauras
- Antonio Martínez de la Riva
- Ángel Martínez de la Riva Vilar
- Domingo Martínez de Presa
- Manuel Martínez-Risco
- Baltasar Merino Román
- Manuel Eugenio Merino Simón
- Faustino Miranda González
- Ricardo Montequi y Díaz de la Plaza
- Saturnino Montojo y Díaz
- Olga Moreiras Tuni
- Evaristo Antonio Mosquera Quiroga
- Francisco Antonio Mourelle de la Rúa
- Manuel Muñoz Taboadela
- José María Navaz y Sanz
- Francisco de Neira
- João da Nova
- Antonio Novo Campelo
- Domingo Antonio de Nóvoa Gándara y Feijoo
- Roberto Nóvoa Santos
- Miguel Odriozola Pietas
- Ramón Otero Acuña
- Enrique Otero Aenlle
- Xosé Otero Espasandín
- Fernando Oxea
- Timoteo O´Scanlan
- Emilia Pardo Bazán
- Isidro Parga Pondal
- Jacobo María de Parga y Puga
- Ubaldo Pasarón y Lastra
- Patricio María Paz y Membiela
- Ángel Pedreira Labadía
- Pedro Pena y Pérez
- Ramón Pérez Costales
- José Pérez López-Villamil
- Severino Pérez y Vázquez
- Gerónimo Piñeiro de las Casas
- Manuel Piñeiro Herba
- Eugenio Piñerúa Álvarez
- José Planellas Giralt
- Francisco Ponte y Blanco
- Antonio Posse Roybanes
- Pedro Andrés Pourret
- Casiano de Prado y Vallo
- Esteban Quet y Puigvert
- José Quiroga Méndez
- Marcelino Ramírez García
- Benito Regueiro Varela
- Ignacio Ribas Marqués
- Tomás Rico Jimeno
- Eduardo del Río y Lara
- Francisco de los Ríos Naceiro
- Cándido Ríos Rial
- Arturo Rivas Castro
- Antonio Rodríguez Darriba
- Carlos Rodríguez Baltar
- Juan Antonio Rodríguez Bustillo
- Alejandro Rodríguez Cadarso
- José Rodríguez Carracido
- José Rodríguez González
- José Rodríguez Martínez
- José Rodriguez Mourelo
- Juan Rodríguez Sardiña
- Luis Rodríguez Seoane
- Juan Rof Carballo
- Juan Rof Codina
- Francisco Romero Blanco
- José María Romero Fernández de Landa
- Francisco Romero Molezún
- Ramón Rúa Figueroa
- Ángela Ruiz Robles
- Ramón Dionisio de la Sagra y Peris
- Francisco Sánchez
- Julián Sánchez Bort
- Timoteo Sánchez Freire
- Gumersindo Sánchez Guisande
- Fernando Sande y Lago
- Frei Martín Sarmiento
- Pedro Sarmiento de Gamboa
- Camille François Sauvageau
- Guillermo Schulz
- Francisco de Seijas y Lobera
- Josep Joan Vicente del Seixo
- Antonio Sierra Forniés
- César Sobrado Maestro
- Juan Sobreira y Salgado
- Ramón Sobrino Buhigas
- Benito Ángel Dionisio Sotelo y Rivas
- Juan Suárez Casas
- Enrique Suárez Couto
- Julián Francisco Suárez Freire
- Paulino Suárez Suárez
- Francisco Sueiras
- Nicolás Taboada y Leal
- Maximino Teijeiro Fernández
- Joan Texidor i Cos
- Pedro Urquijo Landaluce
- Joaquín Vaamonde Rodríguez
- Lope Valcárcel Vargas
- Antonio Valenzuela Ozores
- Ramón Varela de la Iglesia
- Teodoro Varela de la Iglesia
- José Varela de Montes
- Juan Varela Gil
- Gregorio Varela Mosquera
- Manuel Varela Radío
- Ángel Varela Santos
- José Varela y Ulloa
- Ricardo Varela y Varela
- Vicente Vázquez Queipo
- José Francisco Vendrell de Pedralbes i Estaper del Mas
- Ramón Verea García
- Enrique Vidal Abascal
- Ernesto Viéitez Cortizo
- Xosé Luis Vila Jato
- Antonio Vila Nadal
- Cipriano Vimercati Benítez
- Leoncio Virgós Guillén
- Heinrich Moritz Willkomm
- María Josefa Wonenburger Planells
- Isabel Zendal Gómez
Disciplinas científicas
- ./ Mariña
- ./ Matemáticas
- ./ Enxeñería
- ./ Botánica
- ./ Cartografía
- ./ Agronomía
- ./ Bioloxía
- ./ Química
- ./ Astronomía
- ./ Xeoloxía
- ./ Minas
- ./ Medicina
- ./ Xenética
- ./ Coleccións
- ./ Psiquiatría
- ./ Anatomía
- ./ Nautica
- ./ Cosmografía
- ./ Microbioloxía
- ./ Histoloxía
- ./ Ensino
- ./ Divulgación científica
- ./ Ciencias Experimentais
- ./ Filosofía
- ./ Hidroloxía
- ./ Medicina
- ./ Xinecoloxía
- ./ Veterinaria
- ./ Zootecnia
- ./ Bromatoloxía
- ./ Hixiene
- ./ Mecánica
- ./ Espeleoloxía
- ./ Paleontoloxía
- ./ Zooloxía
- ./ Radioloxía
- ./ Xeografía
- ./ Agricultura
- ./ Ciencias Naturais
- ./ Farmacia
- ./ Viticultura
- ./ Navegación
- ./ Física
- ./ Aeronaútica
- ./ Técnica
- ./ Armas
- ./ Oftalmoloxía
- ./ Parasitoloxía
- ./ Mineraloxía
- ./ Farmacaloxía
- ./ Ornitoloxía
- ./ Entomoloxía
- ./ Expedicións
- ./ Bioquímica
- ./ Dermatoloxía
- ./ Ecoloxía
- ./ Avicultura
- ./ Pediatría
- ./ Micrografía
- ./ Anestesia
- ./ Oceanografía
- ./ Fisioloxía
- ./ Moluscos
- ./ Cálculo
- ./ Nutrición
- ./ Meteoroloxía
- ./ Psicoloxía experimental
- ./ Edafoloxía
- ./ Enxeñería de montes
- ./ Fisioloxía vexetal
- ./ Bioloxía mariña
- ./ Ficoloxía
- ./ Limnoloxía
- ./ Tecnoloxía
- ./ Cirurxía
- ./ Antropoloxía
Joaquín Ezquerra del Bayo
Destacado enxeñeiro de minas e autor do primeiro mapa xeolóxico de España
comparte esta páxina:Ámbitos de ocupación:
Autor/a da biografía:
- Dosil Mancilla, Francisco Javier
- Data de alta: 21/03/2012
Extras de Joaquín Ezquerra del Bayo:
Extras sobre Joaquín Ezquerra del Bayo:
El Instituto Geológico y Minero de España y las aguas minerales
Catastrofismo y actualismo en España
El Museo Histórico Minero
El enigma de un nombre
Minerales y minas de España
Galeria

Retrato de Joaquín Ezquerra del Bayo
Como citar esta páxina:
- Dosil Mancilla, Francisco Javier ([2012], “Joaquín Ezquerra del Bayo”, en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org. Consello da Cultura Galega. [lectura: 04/06/2023] [URL: http://www.culturagalega.org/
albumdaciencia/detalle.php?id=247

Retrato de Joaquín Ezquerra del Bayo
Datos biográficos:
- Nacemento: Ferrol 1793
- Falecemento: Tudela (Navarra) 1859
En 1826 e 1827 dirixiu a prestixiosa fábrica de cristais de Aranxuez. Ao ano seguinte, levantou o plano das minas de Riotinto (Huelva), por encargo do director xeral de Minas, o químico e mineraloxista Fausto Elhuyar (1755-1833). En 1829 axudou ao enxeñeiro Francisco Barra nos traballos de condución de augas a Madrid dende o río Lozoya (Serra do Guadarrama) e o río Guadix (Serra Nevada), e participou noutras comisións en Asturias.
A mediados de 1830 foi comisionado por Fausto Elhuyar para ampliar estudos por cinco anos na Academia de Minaría de Freiberg (Saxonia) e visitar os principais establecementos mineiros de Alemaña, en compañía dos enxeñeiros Rafael Amor e Felipe Bauzá (Ezquerra, 1817). Fundada en 1766, a Academia de Freiberg era o núcleo mundial dos estudos mineralóxicos e xeolóxicos e unha das principais institucións científicas de Europa. Nas súas aulas impartira clases o pai da mineraloxía, Abraham G. Werner, e formáronse científicos do prestixio de Alexander von Humboldt. Para España ten ademais a relevancia de ser berce dos primeiros enxeñeiros de minas que practicaron a Xeoloxía no noso país (Solé Sabarís, 1981). A estadía de Ezquerra en Freiberg foi de gran relevancia, xa que lle permitiu profundar en técnicas de minaría, en coñecementos de mineraloxía e ampliar a súa formación na elaboración de mapas xeolóxicos, tarefas que desenvolverá ao seu regreso a España.
En 1832 foi nomeado profesor de Mecánica Aplicada e de Laboreo de Minas na Escuela Especial de Ingeniería de Minas, ata 1834, cando ascendeu ao grao de inspector xeral do Corpo. En 1833 presentou nunha reunión científica en Breslau o traballo “Investigaciones sobre el origen de las rocas eruptivas”. Desempeñou durante dous anos (1839-1840) a cátedra de Física no Conservatorio de Artes, da que xa fora axudante. Nos anos seguinte continuou inspeccionando e recoñecendo as minas de diversas provincias: en 1844 as de Soria, Burgos, León e Zamora, e ao ano seguinte as de Cáceres, Badaxoz, Sevilla e de novo as de Huelva (Ezquerra, 1852). As viaxes ao estranxeiro foron capitais na súa formación, como o propio autor indica nas súas memorias de viaxe. Durante a súa estandía en Saxonia, en 1833, asistiu á reunión científica internacional realizada en Breslau (Polonia); ao ano seguinte percorreu Alemaña nunha excursión de carácter científico e en 1851 visitou os principais establecementos mineiros do norte de Europa.
Contribucións á xeoloxía e á minaría españolas
O número de actividades emprendidas por Ezquerra no ámbito da xeoloxía é inxente, polo que imos sinalar aquelas máis relevantes. Cómpre comezar por adxudicarlle a elaboración do primeiro mapa xeolóxico de España, que data de 1850 e que elaborou a unha escala aproximada de 1:5.000.000. Lembremos que o primeiro mapa xeolóxico dunha rexión española fora o de Galicia, realizado en 1835 polo xeólogo Guillermo Schulz. O mapa de Ezquerra presenta grandes espazos en branco, como todo o sur peninsular, pola carencia de información; isto non diminúe o seu valor, sobre todo se consideramos que foi o único mapa xeolóxico peninsular nos trece anos seguintes. Publicouse nunha revista alemá, acompañado dunha breve descrición xeolóxica da Península Ibérica.
Ezquerra formou parte da primeiro cadro de persoal da Comisión estatal para o levantamento da “Carta geológica de Madrid y la general del Reino”, predecesora do actual Instituto Geológico y Minero de España, con outros xeólogos de recoñecido prestixio: Felipe Bauzá (1807-1875), Amalio Mestre (1812-1872), Guillermo Schulz (1800-1877), Casiano del Prado (1797-1866) e Federico Botella (1822-1879). As intervencións na Comisión de Ezquerra, Prado e Schulz configúraos como os seus representantes máis destacados (Solé Sabarís, 1983). É autor tamén doutras descricións xeolóxicas e de mapas dalgunhas partes da Península, como os das provincias de Zamora e Palencia, e realizou importantes descricións de depósitos de España dende unha perspectiva moderna.
Do seu labor como enxeñeiro dan boa conta os traballos desenvolvidos nas minas de Riotinto (Huelva), unhas das máis ricas en filóns de cobre e ferro. A súa colaboración comezou moi cedo, en abril de 1828, pois foi comisionado para levantar o plano das minas, da maquinaria e da súa poboación. En agosto do mesmo ano presentouse en Riotinto, e pouco despois entregou unha memoria en que trata aspectos históricos, descritivos, planos topográficos e recomendacións para mellorar a súa explotación, ademais de facer referencias constantes a minas doutros países europeos (Ezquerra, 1852). Ao ano seguinte, as minas foron cedidas en arrendamento por vinte anos a unha empresa privada, e Ezquerra elaborou un minucioso proxecto para a súa administración e manexo. En 1835, por iniciativa persoal, enviou un novo proxecto para a extracción de prata a partir dos métodos que observara en Saxonia. O entón director xeral, Estanislao de Peñafiel, enviou a orde ao enxeñeiro Casiano del Prado para que formase un expediente facultativo co fin de pór en práctica as ideas de Ezquerra. Dous anos máis tarde, o novo director xeral, Rafael Cabanillas, requiriu dos seus servizos para inspeccionar a axeitada posta en marcha do proxecto de 1829, co que se obtivo en pouco tempo un máximo na produción. En 1845 visitou unha vez máis as minas, esta vez en calidade de inspector xeral, e elaborou unha detallada memoria que inclúe unha análise da rendibilidade, co propósito de volver negociar a concesión do arrendamento, ademais de propoñer diversas medidas, como o cultivo de piñeiros nas terras confinantes para seren empregados nos procesos de fundición. Faleceu de paludismo en Tudela (Navarra), o 14 de agosto de 1859.
A súa obra Elementos de laboreo de minas (1839), que inclúe material recompilado durante a súa estandía en Freiberg (Saxonia), foi a primeira dedicada ao tema en España. Cómpre así mesmo salientar o feito de que fose tradutor da célebre obra Elementos de Geología, de Charles Lyell, en 1846, con adicións propias sobre os terreos de España, co que axudou a favorecer a renovación xeolóxica no Estado español. Foi colaborador asiduo do Boletín Oficial de Minas.
Joaquín Ezquerra del Bayo xunto co tamén galego Casiano del Prado e o valenciano Juan Vilanova y Piera (1821-1893) constitúen probablemente os tres piares básicos da Xeoloxía española dos primeiros cuartos do século XIX (Solé Sabarís, 1983). O seu labor non careceu de recoñecementos. Foi nomeado académico numerario da Academia de Ciencias Naturales de Madrid (en 1837), académico fundador da Real Academia de Ciencias (en 1847), membro de diversas sociedades científicas estranxeiras e individuo de mérito das sociedades xeolóxicas de París e Londres. Foi xentilhome e comendador da Orde de Carlos III. Na súa ampla bibliografía non faltan varias obras de carácter literario e artístico. Casou con Dolores Ruiz Guzmán, oriúnda de Sevilla. O seu neto Joaquín Ezquerra del Bayo García (Manila, 1863 - Madrid, 1942) foi farmacéutico e historiador erudito.
Bibliografía:
Fontes impresas:
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1836): Trages de Salzburgo, Madrid: Real Litografía.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1839): Elementos de laboreo de minas: precedidos de algunas nociones sobre geognosia y la descripción de varios criaderos de minerales, tanto de España como de otros reinos de Europa, Madrid: Imp. S. Albert (hai unha segunda edición de 1851).
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1844): Datos y observaciones sobre la industrialización minera, con una descripción característica de los minerales útiles, Madrid: Antonio Yenes.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1847): Viage científico y pintoresco por Alemania. Tomo I. Que comprende el Salzburgo, el Tirol y parte del gran Ducado de Baden. Madrid: Imp. Antonio Yenes;
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1850-57): Ensayo de una descripción general de la estructura geológica del terreno de España en la Península, Memoria de la Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales, 1(1): 36-65; 1(2):74-107; 1(3): 162-184; 4(2): 352-359.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1852): Memoria sobre las minas nacionales de Riotinto, Madrid: Imp. Vda. de A. Yenes.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1856): Parangón entre el esclavo y el proletario libre en el siglo XIX, Madrid: Eusebio Aguado.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1856): Pasatiempos literarios de Joaquin Ezquerra del Bayo: Leyendas, Madrid: Eusebio Aguado.
EZQUERRA DEL BAYO, J. (1857): Viaje por el norte de Europa hasta Suecia y Noruega. Madrid: Imprenta de D. Antonio Yepes.
LYELL, CH. (1846): Elementos de Geología, Madrid: Imp. Antonio Yenes. Tradución española de J. Ezquerra del Bayo.
Bibliografía secundaria:
ANÓNIMO (1980): Ezquerra del Bayo, Joaquín, Enciclopedia Universal ilustrada Europeo-Americana, Madrid: Espasa-Calpe; T 22, pp. 1586-87.
MAFFEI, E. & R. RÚA FIGUEROA (1871-1872): Ezquerra del Bayo, Joaquín, Apuntes para una Biblioteca de libros; folletos y artículos, impresos y manuscritos. relativos al conocimiento y explotacion de las riquezas minerales y a las Ciencias auxiliares, Madrid: Tip. J.M. Lapuente; Vol. 1, pp. 221-222.
PORTELA, E. (1983): Ezquerra del Bayo, Joaquín, J.M. López Piñero, T.F. Glick, V. Navarro Brotóns & E. Portela Marco. Diccionario histórico de la ciencia moderna en España, Barcelona: Península, T 1, pp. 314-315.
SOLÉ SABARÍS, L. (1981): Raíces de la geología española, Mundo científico, 1(9): 1018-1032.
SOLÉ SABARÍS, L. (1983): Los más antiguos mapas geológicos de España, Mundo Científico, 3(23): 252-262.
VILANOVA RODRÍGUEZ, A. (1974): Ezquerra del Bayo, Joaquín, Enciclopedia Gallega. Santiago de Compostela: Silverio Cañada, T 11, pp. 62-63.