Indice alfabético
- Ramón María Aller Ulloa
- José Alonso López y Nobal
- Juan Alonso López y Nobal
- Salustio Alvarado Fernández
- Marceliano Álvarez Muñiz
- Ángeles Alvariño González
- Emilio Anadón Frutos
- Eloy Luis André
- Jesús Andreu Lázaro
- Buenaventura Andreu Morera
- José María Andrey y Sierra
- Andrés Antelo Lamas
- Rafael Areses Vidal
- Anselmo Arias Teixeiro
- Antonio Arias Teixeiro
- Pedro Alejandro Auber e Fondniare
- José María Baleato
- Ángel Baltar Cortés
- Ramón Baltar Domínguez
- Antonio Baltar Domínguez
- Manuel Baraja Fernández
- Juan Barcia Caballero
- Juan José Barcia Goyanes
- Charles Eugène Barrois
- José Luis Barros Malvar
- Tomás Batuecas Marugán
- Francisco Bellot Rodríguez
- Ricardo Bernárdez
- Fermín Bescansa Casares
- Luis Blanco Rivero
- Ramón Blanco y Pérez del Camino
- José Boado y Castro
- Baltasar Manuel Boldo Tuced
- Ignacio Bolívar y Urrutia
- Patricio Borobio Díaz
- Celia Brañas Fernández
- Gonzalo Brañas Fernández
- Antonio Brunet y Talleda
- Odón de Buen y del Cos
- Eusebio Bueno Martínez
- Manuel Cabaleiro Goás
- Ernesto Caballero y Bellido
- Rafael Cadórniga Carro
- Laureano Calderón Arana
- Fernando Calvet Prats
- Juan Bautista Camiña
- Domingo Antonio Camiña Fortes
- Jesús Carballo Taboada
- Santiago Carro García
- Roque Carús Falcón
- Antonio Casares Gil
- José Casares Gil
- Antonio Casares Rodríguez
- Fermín Casares y Bescansa
- Pedro de Castro
- Santiago Castroviejo Bolibar
- Pedro Antonio Cerviño Núñez
- Eduardo Chao Fernández
- José María Chao Rodríguez
- Aniceto Charro Arias
- Ángel Cobián Areal
- José Carlos Colmeiro Laforet
- Miguel Colmeiro y Penido
- Andrés Avelino Comerma y Batalla
- Francisco Cónsul Jove y Tineo
- José Andrés Cornide Saavedra y Folgueira
- Antonio Correa Fernández
- Pedro Couceiro Corral
- Luis Crespí Jaume
- Mariano Cubí y Soler
- José Deulofeu y Poch
- Modesto Domínguez Hervella
- Juan Donapetry Iribarnegaray
- Juan Jacobo Durán Loriga
- Armando Durán Miranda
- Mauricio Echandi Montalvo
- Antonio Eleizegui López
- Ricardo Escauriaza del Valle
- Rafael Estrada Arnaiz
- Félix Domingo Estrada Catoira
- Joaquín Ezquerra del Bayo
- Benito Jerónimo Feijoo Montenegro
- Valeriano Fernández Bacorell
- Manuel Rufo Fernández Carballido
- Elisa Fernanda Mª del Carmen Fernández de la Vega y Lombán
- Jimena Mª Francisca Emilia Fernández de la Vega y Lombán
- José Ramón Fernández de Luanco y del Riego
- Ignacio Fernández Flórez Reguera
- Cesáreo Fernández Losada
- Manuel Jacobo Fernández Mariño
- José Fernández Martínez
- Bibiano Fernández Osorio-Tafall
- Gustavo Fernández Rodríguez Bastos y Harizmendi
- Gabriel Fernández Taboada
- Domingo Fontán Rodríguez
- Ramón Fontenla Maristany
- Emilio Fraga Lago
- Francisco Freire Barreiro
- Gonzalo Gallas Novas
- Cruz Gallástegui Unamuno
- Heliodoro Gallego Armesto
- Abelardo Gallego Canel
- Fausto Garagarza y Dugiols
- Fernando Garcia Arenal
- Víctor García Ferreiro
- Antonio García Maceira
- Pío García Novoa
- Antonio García Varela
- José María García-Blanco Oyarzábal
- Eustaquio (Antonio Félix) Giannini Bentallol
- Miguel Gil Casares
- José María Gil Rey
- Francisco Giral González
- Pedro Gómez de Bedoya y Paredes
- Manuel Gómez Larrañeta
- Mariano Gómez Ulla
- Manuel Gómez-Durán Martínez
- Vicente González Canales
- Jaime González Carreró
- José González López
- José González Olivares
- Juan de Dios González Pizarro
- Joseph González Salgado
- Claudio González Zúñiga
- José Goyanes Álvarez
- José Goyanes Capdevila
- Vicente Goyanes Cedrón
- Mariano de la Paz Graells Agüera
- Albert (Albert I, Príncipe de Mónaco) Grimaldi
- Vicente Guarnerio Gómez
- Francisco Guitián Ojea
- Leopoldo Hernández Robredo
- Primitivo Hernández Sampelayo
- José María Hernansáez y Moscoso
- Enrique Hervada García-Sampedro
- Ragnar Hult
- Alexander von Humboldt
- Carlos Ibañez y Varela
- Santiago de la Iglesia Santos
- Francisco Iglesias Brage
- Luis Iglesias Iglesias
- Luis Iglesias Pardo
- Emigdio Iglesias Somoza
- Gerardo Jeremías Devesa
- Ángel Jorge Echeverri
- Jorge Juan y Santacilia
- Ángel Laborde Navarro
- Johan Martin Christian Lange
- Bernardo Lecocq Honesy
- Carlos Lemaur
- Juan Lembeye y Lartaud
- Octavio Lois Amado
- Juan Lojo Batalla
- Antonio López de Guadalupe
- Jacobo López Elizagaray
- Manuel López Enríquez
- Víctor López Seoane
- Juan López Soler
- Juan López Suárez
- Dionisio Macarte y Díaz
- Gerónimo Macho Velado
- Ramón Margalef López
- Tomás Mariño Pardo
- Juan Martín Sauras
- Antonio Martínez de la Riva
- Ángel Martínez de la Riva Vilar
- Domingo Martínez de Presa
- Manuel Martínez-Risco
- Baltasar Merino Román
- Manuel Eugenio Merino Simón
- Faustino Miranda González
- Ricardo Montequi y Díaz de la Plaza
- Saturnino Montojo y Díaz
- Olga Moreiras Tuni
- Evaristo Antonio Mosquera Quiroga
- Francisco Antonio Mourelle de la Rúa
- Manuel Muñoz Taboadela
- José María Navaz y Sanz
- Francisco de Neira
- João da Nova
- Antonio Novo Campelo
- Domingo Antonio de Nóvoa Gándara y Feijoo
- Roberto Nóvoa Santos
- Miguel Odriozola Pietas
- Ramón Otero Acuña
- Enrique Otero Aenlle
- Xosé Otero Espasandín
- Fernando Oxea
- Timoteo O´Scanlan
- Emilia Pardo Bazán
- Isidro Parga Pondal
- Jacobo María de Parga y Puga
- Ubaldo Pasarón y Lastra
- Patricio María Paz y Membiela
- Ángel Pedreira Labadía
- Pedro Pena y Pérez
- Ramón Pérez Costales
- José Pérez López-Villamil
- Severino Pérez y Vázquez
- Gerónimo Piñeiro de las Casas
- Manuel Piñeiro Herba
- Eugenio Piñerúa Álvarez
- José Planellas Giralt
- Francisco Ponte y Blanco
- Antonio Posse Roybanes
- Pedro Andrés Pourret
- Casiano de Prado y Vallo
- Esteban Quet y Puigvert
- José Quiroga Méndez
- Marcelino Ramírez García
- Benito Regueiro Varela
- Ignacio Ribas Marqués
- Tomás Rico Jimeno
- Eduardo del Río y Lara
- Francisco de los Ríos Naceiro
- Cándido Ríos Rial
- Arturo Rivas Castro
- Antonio Rodríguez Darriba
- Carlos Rodríguez Baltar
- Juan Antonio Rodríguez Bustillo
- Alejandro Rodríguez Cadarso
- José Rodríguez Carracido
- José Rodríguez González
- José Rodríguez Martínez
- José Rodriguez Mourelo
- Juan Rodríguez Sardiña
- Luis Rodríguez Seoane
- Juan Rof Carballo
- Juan Rof Codina
- Francisco Romero Blanco
- José María Romero Fernández de Landa
- Francisco Romero Molezún
- Ramón Rúa Figueroa
- Ángela Ruiz Robles
- Ramón Dionisio de la Sagra y Peris
- Francisco Sánchez
- Julián Sánchez Bort
- Timoteo Sánchez Freire
- Gumersindo Sánchez Guisande
- Fernando Sande y Lago
- Frei Martín Sarmiento
- Pedro Sarmiento de Gamboa
- Camille François Sauvageau
- Guillermo Schulz
- Francisco de Seijas y Lobera
- Josep Joan Vicente del Seixo
- Antonio Sierra Forniés
- César Sobrado Maestro
- Juan Sobreira y Salgado
- Ramón Sobrino Buhigas
- Benito Ángel Dionisio Sotelo y Rivas
- Juan Suárez Casas
- Enrique Suárez Couto
- Julián Francisco Suárez Freire
- Paulino Suárez Suárez
- Francisco Sueiras
- Nicolás Taboada y Leal
- Maximino Teijeiro Fernández
- Joan Texidor i Cos
- Pedro Urquijo Landaluce
- Joaquín Vaamonde Rodríguez
- Lope Valcárcel Vargas
- Antonio Valenzuela Ozores
- Ramón Varela de la Iglesia
- Teodoro Varela de la Iglesia
- José Varela de Montes
- Juan Varela Gil
- Gregorio Varela Mosquera
- Manuel Varela Radío
- Ángel Varela Santos
- José Varela y Ulloa
- Ricardo Varela y Varela
- Vicente Vázquez Queipo
- José Francisco Vendrell de Pedralbes i Estaper del Mas
- Ramón Verea García
- Enrique Vidal Abascal
- Ernesto Viéitez Cortizo
- Xosé Luis Vila Jato
- Antonio Vila Nadal
- Cipriano Vimercati Benítez
- Leoncio Virgós Guillén
- Heinrich Moritz Willkomm
- María Josefa Wonenburger Planells
- Isabel Zendal Gómez
Disciplinas científicas
- ./ Mariña
- ./ Matemáticas
- ./ Enxeñería
- ./ Botánica
- ./ Cartografía
- ./ Agronomía
- ./ Bioloxía
- ./ Química
- ./ Astronomía
- ./ Xeoloxía
- ./ Minas
- ./ Medicina
- ./ Xenética
- ./ Coleccións
- ./ Psiquiatría
- ./ Anatomía
- ./ Nautica
- ./ Cosmografía
- ./ Microbioloxía
- ./ Histoloxía
- ./ Ensino
- ./ Divulgación científica
- ./ Ciencias Experimentais
- ./ Filosofía
- ./ Hidroloxía
- ./ Medicina
- ./ Xinecoloxía
- ./ Veterinaria
- ./ Zootecnia
- ./ Bromatoloxía
- ./ Hixiene
- ./ Mecánica
- ./ Espeleoloxía
- ./ Paleontoloxía
- ./ Zooloxía
- ./ Radioloxía
- ./ Xeografía
- ./ Agricultura
- ./ Ciencias Naturais
- ./ Farmacia
- ./ Viticultura
- ./ Navegación
- ./ Física
- ./ Aeronaútica
- ./ Técnica
- ./ Armas
- ./ Oftalmoloxía
- ./ Parasitoloxía
- ./ Mineraloxía
- ./ Farmacaloxía
- ./ Ornitoloxía
- ./ Entomoloxía
- ./ Expedicións
- ./ Bioquímica
- ./ Dermatoloxía
- ./ Ecoloxía
- ./ Avicultura
- ./ Pediatría
- ./ Micrografía
- ./ Anestesia
- ./ Oceanografía
- ./ Fisioloxía
- ./ Moluscos
- ./ Cálculo
- ./ Nutrición
- ./ Meteoroloxía
- ./ Psicoloxía experimental
- ./ Edafoloxía
- ./ Enxeñería de montes
- ./ Fisioloxía vexetal
- ./ Bioloxía mariña
- ./ Ficoloxía
- ./ Limnoloxía
- ./ Tecnoloxía
- ./ Cirurxía
- ./ Antropoloxía
Ignacio Bolívar y Urrutia
O organizador da ciencia
comparte esta páxina:Ámbitos de ocupación:
Autor/a da biografía:
- Xosé A. Fraga Vázquez
- Data de alta: 01/03/2013
Extras de Ignacio Bolívar y Urrutia:
Sinópsis de los Ortópteros de España y Portugal
Aparatos de pesca empleados en la Hirodenlle
Apuntes para el estudio de los Pérlidos de España
Hallazgo del "Chlamydoselachus anguinus"
Indicación de algunos peces notables de La Coruña
Nuevos Elementos de Historia Natural
Elementos de Historia Natural
Extras sobre Ignacio Bolívar y Urrutia:
Ciencia
Relaciones de Pau con Ignacio y Cándido Bolívar
Correspondencia Seoane-Caballero
La institucionalización de la biología marina en España
Galeria


Como citar esta páxina:
- Xosé A. Fraga Vázquez ([2013], “Ignacio Bolívar y Urrutia”, en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org. Consello da Cultura Galega. [lectura: 04/06/2023] [URL: http://www.culturagalega.org/
albumdaciencia/detalle.php?id=423
O proceso de institucionalización da Historia Natural liderado polo catedrático Mariano de la Paz Graells a mediados do século XIX (Fraga, 2001), tivo continuidade grazas ao labor de científicos como Bolívar. O entomólogo desenvolveu un importante e orixinal labor investigador e creou unha cualificada escola científica, concentrando ao seu redor un amplo grupo de traballo e estimulando o labor de moitos especialistas (véxase, como exemplo, Morales Agacino, 2011). Mais non todos os científicos da época interesados polas Ciencias Naturais estiveron de acordo co liderato “en exclusiva” de Bolívar e o xeito no que el e o seu grupo apoiaban a determinados colegas en base a consideracións sectarias. Así aconteceu, por exemplo, no respaldo a “botánicos de cátedra” fronte aos que facían traballo de campo, o que provocou un distanciamento con botánicos sobranceiros. Ou o apoio inxustificado a Augusto González de Linares na súa aventura para establecer unha estación de bioloxía mariña (Fraga, 1996). A situación levou a enfrontamentos máis ou menos fortes con científicos da talla de Carles Pau e Odón de Buen (Laínz, 2001; Dosil & Fraga, 2001).
Relación con Galicia
No ámbito da educación científica tiveron especial incidencia as reformas impulsadas por Bolívar, favorables ao ensino práctico. Asemade, os seus libros de texto permitiron a difusión dunhas Ciencias Naturais modernas. Antonio Vila Nadal, antigo alumno del, utilizou nas súas clases de Historia Natural da Universidade de Santiago o manual Nuevos Elementos de Historia Natural (Bolívar & Calderón, 1900), segundo indica no Programa de las lecciones de Mineralogía y Botánica (Vila Nadal, 1902). Probablemente este profesor usara, con anterioridade, Elementos de Historia Natural (Bolívar; Calderón & Quiroga, 1890). Os dous libros parten dunha ampla e moderna bibliografía e realizan unha boa descrición da teoría darwinista e das súas consecuencias para a Bioloxía. Consideran ao organismo vivo en relación co seu entorno, nunha perspectiva diferente á contemplada nos manuais españois anteriores.
Bolívar centrou o seu labor investigador no estudo dos Ortópteros. O coñecemento destes insectos no Estado español era, nos primeiros anos setenta, escaso, e o labor deste especialista permitiu un avance singular, chegando a ser unha autoridade mundial no tema. Con vinte tantos anos publicou a Sinópsis de los Ortópteros de España y Portugal (Bolívar,1876-1878), un dos estudos máis salientables aparecidos nos Anales de la Sociedad Española de Historia Natural nesa época. O traballo sobresae polo enorme esforzo de recolección, estudo e revisión do grupo e pola metodoloxía moderna que apunta. Recolle algúns exemplares procedentes de Galicia, enviados polo naturalista Víctor López Seoane, como sinala e agradece Bolívar describindo Ephippiger Seoanei, de Cabanas. Ademais, ao remate do longo artigo agradece a axuda de varias persoas que residían en Galicia, como o propio Seoane, o profesor da Universidade de Santiago, Gerónimo Macho, e o do Instituto de A Coruña, Tomás Rico Jimeno. Nos Apuntes para el estudio de los Pérlidos de España (Bolívar, 1902), inclúe, entre os exemplares estudados, algún como Isopteryx Burmeisteri Pictet, de “Villa Rutis en la Coruña”.
A circunstancia de que o naturalista Seoane fose un dos poucos especialistas interesado nos Ortópteros fixo que se establecera unha relación científica entre os dous autores. Os contactos iniciáronse en marzo de 1874 e a relación epistolar vai durar practicamente ata a morte de Seoane, en 1900, se ben acada a máxima intensidade nos derradeiros anos setenta e primeiros oitenta, coincidindo co momento de máxima actividade en Ortópteros de Seoane. Este autor sinala, no seu artigo “Ephippiger du Nord de l'Espagne “ (Seoane, 1878 a), que de dúas especies descubertas por el, cedeu unha, para a súa descrición, ao seu “ami” Bolívar. Trátase de E. Seoanei Bolívar e E. Bolivarii Seoane, que describe neste artigo. No folleto Notas para la fauna gallega (Seoane, 1878 b), sinala o envío de Ectobia Haeckeli a Bolívar para a Sinopse e realiza algún comentario crítico.
O labor científico e institucional de Bolívar tamén incidiu na Bioloxía mariña galega. Publicou “Apuntes acerca de los aparatos de pesca empleados a bordo de la Hirodenlle por S.A.S. el Príncipe de Monaco” (Bolívar, 1891), no que se fai eco da presencia do Polybius Henslowi, patexo, como abondoso en Galicia, e conta detalles da estancia do Príncipe de Mónaco en Galicia. En Hallazgo del "Chlamydoselachus anguinus" Garner en Galicia (Bolívar, 1907 a) deu conta dun exemplar de Chlamydoselachus anguinus pescado preto de A Coruña en 1906, unha especie moi rara, da que non houbo citas posteriores. Publicou despois outra nota máis ampla e con 2 láminas, “Indicación de algunos peces notables de La Coruña” (Bolívar, 1907 b).
No terreo institucional, tivo un papel protagonista na creación da primeira Estación de Bioloxía mariña do Estado español (Cazurro & Arias, 1921). O seu apoio ao proxecto de González de Linares, a instancias de Francisco Giner, foi decisivo para que a Estación se puxera en práctica (Fraga, 1996). Desde o seu posto no Consejo Nacional de Instrucción Pública apoiou a proposta de Linares de situar a Estación en Santander, en detrimento das razoables solicitudes doutros puntos, entre elas as galegas.
A creación en 1914 do Instituto Español de Oceanografía (IEO) desatou un enfrontamento entre este e o Museo de Ciencias Naturales por controlar a Bioloxía mariña en España. Como consecuencia da expansión do IEO, o Museo viuse privado das súas instalacións costeiras. Para solucionar esta cuestión, e despois de moitos esforzos, en 1932 o Museo, da man de Bolívar, acada a creación da Estación de Bioloxía mariña de Marín como centro dependente desa institución. Así, durante uns anos, Marín e Pontevedra serán centro dunha notable actividade docente e investigadora na que salienta a participación de Faustino Miranda, Ramón Sobrino e Bibiano Fernández Ossorio-Tafall (Dosil & Fraga, 2001).
Un derradeiro aspecto que debe consignarse é o relativo á formación de especialistas. Bolívar foi mestre de numerosos profesores e investigadores galegos, ou que traballaron en Galicia, como son os casos de Antonio Vila Nadal, Antonio García Varela, Luis Iglesias, Félix Gila, Tomás A. Montalvo, Carlos Velo Cobelas, etc.
Bibliografía:
Fontes manuscritas:
Correspondencia Victor López Seoane-Ernesto Caballero. Instituto “José Cornide” de Estudios Coruñeses.
Fontes impresas:
Hai unha relación de traballos, ata 1921, en CAZURRO & ARIAS ENCOBERT (1921). Das publicacións relacionadas con Galicia salientamos:
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. (1876-1878): Sinópsis de los Ortópteros de España y Portugal, Anales Soc. Esp. Hist. Nat., V: 79-130; 259-304; 305-372.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. (1891): Apuntes acerca de los aparatos de pesca empleados a bordo de la Hirodenlle por S.A.S. el Príncipe de Monaco, Anales Soc. esp. Hist. Nat. , XX: 385-424.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. (1902): Apuntes para el estudio de los Pérlidos de España, Bol. R. Soc. Esp. Hist. Nat., 2: 204-207.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. (1907 a): Hallazgo del "Chlamydoselachus anguinus" Garner en Galicia, Bol. R. Soc. Esp. Hist. Nat. , VII: 187.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. (1907 b): Indicación de algunos peces notables de La Coruña, Bol. R. Soc. Esp. Hist. Nat. , VII: 206-209; 2 láminas.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I. & CALDERÓN, S. (1900): Nuevos Elementos de Historia Natural, Madrid: Imp. Fortanet.
BOLÍVAR Y URRUTIA, I; CALDERÓN, S. & QUIROGA, F. (1890): Elementos de Historia Natural , Madrid: Imp. Fortanet.
Bibliografía secundaria:
BARREIRO, A. J. (1944): El Museo Nacional de Ciencias Naturales, Madrid: CSIC.
CASADO DE OTAOLA, S. (2001): Quiroga, Calderón, Bolívar. La ciencia del campo. Naturaleza y regeneracionismo Madrid: Nivola.
CASADO DE OTAOLA, S. (2006): Ignacio Bolívar y la modernización de la historia natural en la Junta, Boletín de la Institución Libre de Enseñanza, 63-64: 189-205.
CAZURRO, M.; ARIAS ENCOBERT, J. (1921): Ignacio Bolívar y las Ciencias Naturales en España, Madrid: Imp. Clásica Española.
COBOS BUENO, J. M.; PULGARÍN GUERRERO, A.; CARAPETO, C. (2002): Ciencia: Revista hispano-americana de ciencias puras y aplicadas (1940-1975), Llull, 25, 53: 329-368.
DOSIL, X. & FRAGA, X.A. (2001): Constitución de la estación de Biología marina de Marín (Pontevedra), Estudios de Historia das Ciencias e das Técnicas , Pontevedra: Deputación Provincial; t. I, 185-192.
FRAGA VÁZQUEZ, X. A. (1996): La institucionalización de la biología marina en España. El mito de González de Linares (1845-1904), Antilia (Revista Española de Historia de las Ciencias de la Naturaleza y de la Tecnología), vol. II, art. 1.
FRAGA VÁZQUEZ, X. A. (2001): La constitución de la Historia natural en España. La actividad de los naturalistas a mediados del siglo XIX y el proyecto de catalogación de Graells, Ingenium, 7: 225-242.
GOMIS BLANCO, A. (1988): Presentación, Ignacio Bolívar y las ciencias naturales en España, Madrid: CSIC; p. IX-XV.
LAÍNZ, M. (2001): Algo sobre las relaciones de Pau con Ignacio -y Cándido- Bolívar, Anales del Jardín Botánico de Madrid, 59, 1: 125-134.
MORALES AGACINO, E. (2011): Memorias de un naturalista, Madrid: Ministerio de Medio Ambiente.
SALA CATALA, J. (1987): Enseñanza e investigación biológica en la Universidad de la Restauración (1875-1923), Universidades Españolas y Americanas, CSIC, Generalitat Valenciana (eds.), Valencia: Generalitat; p. 505-518.
SEOANE, V.L. (1878 a): Ephippiger du Nord de l'Espagne, Ann. Soc. Entom. Belg. , XXI: LXX-LXXIV.
SEOANE, V.L. (1878 b): Notas para la fauna gallega, Ferrol: Imp. de El Eco Ferrolano.
VILA NADAL, A. (1902): Programa de las lecciones de Mineralogía y Botánica, Santiago: Tipografía Galaica.